Αλκοολισμός

Ορισμός του Αλκοολισμού

 

Ο Αλκοολισμός είναι μια πρωτογενής και χρόνια ασθένεια, της οποίας η εξέλιξη και οι εκδηλώσεις επηρεάζονται από γενετικούς, ψυχο-κοινωνικούς και περιβαλλοντολογικούς παράγοντες. Η εν λόγω ασθένεια είναι συχνά προϊούσα και θανατηφόρα. Χαρακτηρίζεται, σε συνεχή ή περιοδική βάση, από:

· μειωμένη ικανότητα ελέγχου χρήσης της ουσίας,

· έντονη και συνεχή πνευματική ενασχόληση με το «ναρκωτικό» αλκοόλ,

· τη χρήση αλκοόλ παρόλες τις δυσμενείς συνέπειες,

· διαστρεβλωμένο τρόπο σκέψης και ιδιαίτερα άρνηση.

 

Γιατί «πρωτογενής»;

Ο χαρακτηρισμός «πρωτογενής» αναφέρεται στη φύση του αλκοολισμού ως μια νοσολογική οντότητα, ώστε να διαχωριστεί περαιτέρω από άλλες παθοφυσιολογικές καταστάσεις που πιθανόν να συνδέονται με αυτήν. Ο όρος «πρωτογενής» υπονοεί ότι ο αλκοολισμός, ως μια μορφή εξάρτησης, δεν είναι το σύμπτωμα μιας υποκείμενης νοσηρής κατάστασης.

 

Γιατί Ασθένεια;

Ασθένεια είναι μια μη ηθελημένη αναπηρία. Αντιπροσωπεύει το σύνολο των παθολογικών φαινομένων που εκδηλώνονται από μια ομάδα ατόμων. Τα φαινόμενα αυτά συνδέονται με μια καθορισμένη σειρά χαρακτηριστικών που κάνουν τα άτομα αυτά να διαφέρουν από τους υπόλοιπους ανθρώπους και τα οποία τους θέτουν σε μειονεκτική θέση.

 

Γιατί «προϊόυσα» και «θανατηφόρα»;

«Προϊούσα» και «θανατηφόρα» συχνά σημαίνει ότι η ασθένεια επιμένει στο χρόνο και ότι οι σωματικές, συναισθηματικές και κοινωνικές αλλαγές έχουν συχνά αθροιστικό χαρακτήρα και πιθανόν να αναπτυχθούν περαιτέρω όσο συνεχίζεται η κατανάλωση αλκοόλ. Ο αλκοολισμός οδηγεί σε πρώιμο θάνατο από λήψη υπερβολικής δόσης οινοπνεύματος, από οργανικές επιπλοκές που σχετίζονται με τον εγκέφαλο, το ήπαρ, την καρδιά και πολλά άλλα όργανα, όπως επίσης μπορεί να οδηγήσει στην αυτοκτονία, την ανθρωποκτονία, αυτοκινητιστικά δυστυχήματα και άλλα τραυματικά συμβάντα.

 

Τα κύρια χαρακτηριστικά του αλκοολισμού

· «Μειωμένη ικανότητα ελέγχου» σημαίνει ανικανότητα να περιορίσει κάποιος τη χρήση αλκοόλ ή να περιορίσει, κάθε φορά που πίνει, τη διάρκεια ενός επεισοδίου λήψης του ποτού, τις ποσότητες οινοπνεύματος που καταναλώνει και/ή τις συνέπειες που προκύπτουν από τις διάφορες συμπεριφορές της πόσης.

· «Έντονη και συνεχής πνευματική ενασχόληση με τη χρήση αλκοόλ» σημαίνει ότι το άτομο εστιάζει την προσοχή του στο «ναρκωτικό» αλκοόλ, στην ψυχοτρόπο δράση του και στη χρήση του. Ως εκ τούτου, η ανάλογη σπουδαιότητα που αποδίδει το άτομο στην ουσία συχνά το κάνει να διοχετεύει όλη του τη ενέργεια στη χρήση και να παραβλέπει σημαντικές υποχρεώσεις στη ζωή του(πού θα βρει τα χρήματα, πώς θα εξασφαλίσει την ποσότητα που χρειάζεται, ενδεχομένως και πού θα το κρύψει).

· «Δυσμενείς συνέπειες» σημαίνει είτε προβλήματα που έχουν να κάνουν με την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ είτε έκπτωση σε τομείς όπως: α) η σωματική υγεία (π.χ. σύνδρομα στέρησης από το αλκοόλ, ασθένειες του ήπατος, γαστρίτιδες, αναιμία, νευρολογικές διαταραχές), β) η ψυχική λειτουργία (π.χ. έκπτωση στο γνωστικό επίπεδο, μεταβολές στη διάθεση και τη συμπεριφορά), γ) οι διαπροσωπικές σχέσεις (π.χ. συζυγικά προβλήματα, κακοποίηση τέκνων, έκπτωση των κοινωνικών σχέσεων και συναναστροφών), δ) η ενασχόληση (π.χ. προβλήματα στις μαθητικές ή εργασιακές επιδόσεις), όπως επίσης και νομικής, οικονομικής και πνευματικής φύσεως προβλήματα.

· Η λέξη «άρνηση» χρησιμοποιείται εδώ όχι μόνο με την καθαρά ψυχαναλυτική έννοια ενός και μόνου μηχανισμού άμυνας που αποκηρύσσει την σπουδαιότητα των γεγονότων, αλλά με την ευρύτερη έννοια που περιλαμβάνει και τους ψυχολογικούς μηχανισμούς οι οποίοι στοχεύουν στο να αποτρέψουν να περάσει στο συνειδητό η πραγματικότητα ότι, η χρήση αλκοόλ δεν είναι η λύση, αλλά η αιτία των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το άτομο. Η άρνηση γίνεται ζωτικό κομμάτι της ασθένειας και ένα μείζον εμπόδιο προς τη διαδικασία ανάρρωσης.

Αλκοολισμός: Ασθένεια; Μια παθολογική σχέση; Μάστιγα του πολιτισμού μας; Κακή συνήθεια; Ελάττωμα; Αδυναμία χαρακτήρα; Όλα αυτά μαζί; Τα επιστημονικά άρθρα που ακολουθούν θα σας βοηθήσουν να κατανοήσετε καλύτερα τα αίτια και τους τρόπους αντιμετώπισής του.

 

Η μάχη της γενετικής κατά του αλκοολισμού

Προλεγόμενα

Το συναρπαστικό ταξίδι στις νέες λεωφόρους της Γενετικής δε φείδεται συνεχών εκπλήξεων κι ετούτο διότι πέραν των συναρπαστικών ανακαλύψεων, κάποιοι προσπαθούν να ενοχοποιήσουν τα γονίδια για κάθε κακό που παθαίνουμε ή να τα μυθοποιήσουν για ό,τι καλό μας συμβαίνει, αλ­λά γρήγορα διαψεύδονται ευτυχώς όμως που υπάρχουν και άλλοι για να δώσουν δύναμη στην ελευθερία του ανθρώπου και στις βασικές επιλογές της ζωής του. Η αλήθεια, βέβαια δεν είναι ούτε άσπρη ούτε μαύρη και δεν κατέχει κανένας μας την απόλυτη αλήθεια.

Γι’ αυτό δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στην επιστημονική αλήθεια, που όμως ξεθωριάζει κι αυτή κά­θε φορά που αρχίζει η επιπόλαιη γιγάντωση της εικασίας, η ανεύθυνη προέκταση της ερμηνείας και η βεβιασμένη ανύψωση αθεμελίωτων τεχνολογικών οικοδομημάτων το αποτέλεσμα είναι το με­γάλο τίμημα της προόδου που πληρώνει κάθε φορά η ανθρωπότητα από τις επιπόλαιες μερικές φο­ρές οικονομικές αντιδράσεις και στάσεις μας που ενισχύουν τις κερδοσκοπικές συμπεριφορές εκεί­νων, οι οποίοι βιάζονται να εξαργυρώσουν ή να παραχαράξουν τις ερευνητικές επιταγές.

Οι αθόρυβοι σκαπανείς της Γενετικής αποκαλύπτουν με αρκετή σιγουριά τα μυστικά των γονι­δίων και προσπαθούν να εξηγήσουν τη γενετική σφραγίδα, στην οποία είναι αποτυπωμένες αρκετές αναπόδραστες εκφάνσεις της ζωής μας. Από αυτούς μαθαίνουμε ότι δεν υπακούουν όλες οι συ­μπεριφορές της ζωής μας στη «δικτατορία» των γονιδίων, αλλά στη συνεργατικότητα της γενετι­κής σφραγίδας μας με τους τρόπους μας, με το πώς μάθαμε να ζούμε και αυτή η κατηγορία γονι­δίων είναι που μπορούν να τιθασευτούν από τον καθένα μας αρκεί να θέλουμε να γνωρίζουμε με­ρικά στοιχειώδη χαρακτηριστικά τους, τα οποία φωτίζουν οι ερευνητικοί προβολείς.

Τέτοια ερευνητικά στοιχεία φωτίζουν πολλά χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς μας, τα οποία όλα μαζί διαμορφώνουν την προσωπικότητα του καθενός που όμως άλλοι τη θωρακίζουν και άλλοι τη χαραμίζουν στις κακές συνήθειες, όχι μόνο ανώδυνων σχετικά πρακτικών αλλά και ιδι­αίτερα επώδυνων, όπως ο εθισμός σε επικίνδυνες ουσίες, στο αλκοόλ εν προκειμένω.

«Πάλι τον καύκον έπιας, πάλιν τον νουν απώλεσας», έλεγαν στα αρχαία χρόνια οι διονυσιακοί κρασοπότες. Στη σημερινή εποχή της ανεπανάληπτης σύγχυσης πολλά δεν θέλουμε να θυμόμαστε και πίνουμε για να απωλέσουμε -να χάσουμε- το νου, το μυαλό μας επιδόσεις που γίνονται πιo ανησυχητικές, καθώς σ’ αυτές «ασκούνται» περισσότερο οι νέοι μας που τους γονατίζουν τα προ­βλήματα τα οποία τους μεταφέρουν συνήθως οι μεγάλοι. Το αποτέλεσμα είναι να λαβώνονται πολ­λοί ψυχοσωματικά και άλλοι τόσοι να τραυματίζονται θανάσιμα, χωρίς να γνωρίζει κανένας από την αρχή την «ατυχία» τους αν είναι δηλαδή και θύμα κάποιων γονιδίων του που τον είχαν ήδη προ­διαθέσει γενετικά στον εθισμό πριν καν αρχίσει να πίνει.

Το αλκοόλ μάστιγα του πολιτισμού μας, αλλά και «θεμιτό» ναρκωτικό!

Το πρόβλημα του αλκοόλ μακροημερεύει, διότι δεν γίνονται ευρέως γνωστά συνταρακτικά στοιχεία που κτυπούν αλύπητα τους νέους μας κυρίως, όπως λ.χ. το ποσοστό ψυχιατρικών διαταραχών που είναι διπλάσιο σε όσους αντιμετωπίζουν πρόβλημα με το αλκοόλ. Η σοβαρή προσπάθεια επίσης του Εθνικού Παν/κού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τις διαστάσεις που παίρνει το φαινόμενο, αλλά στην πολυθόρυβη εποχή μας χρειάζονται καμπάνες για να ακουστούν τα μηνύματα. Τέτοια σήματα λ.χ. αφορούν την καλπάζουσα αύξηση κατά 500% τα τελευταία χρόνια στην κατά κεφαλήν κατανάλωση αλκοόλ, την αύξηση κατά 180% στις διαγνώσεις κίρρωσης του ήπα­τος, τη δραματική μεταβολή στις συνήθειες των εφήβων προς την κατανάλωση σκληρών ποτών.

Παρ’ όλα αυτά το αλκοόλ -η εξάρτηση του οποίου εξελίσσεται αργά και ύπουλα και είναι σο­βαρή- θεωρείται «θεμιτό» ναρκωτικό, καθώς επιτρέπεται από το νόμο, ενώ βρίσκεται στα πρώτα πέ­ντε πιο επικίνδυνα ναρκωτικά! Η ουσία αυτή χαρακτηρίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως το ναρκωτικό με τις σοβαρότερες συνέπειες, καθώς η παρατεταμένη χρήση αλκοόλης προ­καλεί σοβαρή σωματική, νευρολογική και ψυχιατρική επιβάρυνση με πάμπολλες παθολογικές κα­ταστάσεις να εγκαθίστανται σιγά – σιγά και να οδηγούν σε αργόσυρτο θάνατο. Τα γιγάντια όμως οι­κονομικά συμφέροντα και η έλλειψη επιστημονικής ενημέρωσης σκεπάζουν τις τραγικές συνέπει­ες του ποτού, ενός ύπουλου «συμμάχου» δήθεν του θυμικού μας, αλλά εκ των πραγμάτων και ανε­λέητου εχθρού μας.

Το αλκοόλ έχει μετατραπεί σε μάστιγα του πολιτισμού μας που χτυπά αδιακρίτως τους νέους μας και παραγεμίζει δυστυχία την απέλπιδα ζωή τους. Η ερευνητική αγωνία στο πρόβλημα αυτό δεν υπολείπεται της κοινωνικοπολιτικής προσπάθειας, η οποία όμως φαντάζει Δαυίδ μπροστά στον Γολιάθ των οικονομικών συμφερόντων ανάλγητων «συνανθρώπων» μας. Αυτή, λοιπόν, η ερευνητι­κή αγωνία για ένα μείζον θέμα, τον εθισμό στο αλκοόλ, φαίνεται να αποκρυπτογραφείται στο γε­νετικό επίπεδο αρχίζει δηλαδή να αφήνει μερικά γενετικά νοήματα να ξεφεύγουν από την ερμη­τικά κλειστή έως σχεδόν πρόσφατα γενετική του σφραγίδα.

 

Η φαρμακογενετική της αλκοόλης

Στον αγώνα, λοιπόν, εναντίον του ύπουλου φίλου μας, του αλκοόλ, οι πρώτες νίκες προήλθαν από τη συμμαχία της Γενετικής με τη Φαρμακολογία, μισό αιώνα πριν που οδήγησε στη γέννηση της Φαρμακογενετικής έναν διεπιστημονικό κλάδο που τεκμηρίωσε το γιατί οι άνθρωποι αντιδρούν με διαφορετικό τρόπο στο ίδιο φάρμακο, σε μια όμοια ουσία όπως λ.χ. το αλκοόλ. Η τεκμηρίωση αυ­τή κτίσθηκε πάνω σε γενετικά θεμέλια, πάνω στην αποκρυπτογράφηση της προσωπικής γενετικής σφραγίδας που χαρακτηρίζει κάθε άνθρωπο.

Αναζητώντας, λοιπόν, τις ειδικές γενετικές διαφορές που κάνουν π.χ. τους περισσότερους Γιαπωνέζους και Κινέζους, τους Ασιάτες μογγολοειδούς προέλευσης γενικότερα, να εκδηλώνουν συ­μπτώματα βαριάς μέθης σε μια δόση αλκοόλ που δεν προκαλεί κανένα σύμπτωμα στους καυκάσι­ους, στους ευρωπαίους, Αμερικανούς και Καναδούς λ.χ., εντόπισαν αρχικά τις γενετικές παραλλα­γές δύο ενζυμικών γενετικών τόπων, της αλκοολικής αφυδρογονάσης κυρίως και της αλδεϋδικής αφυδρογονάσης, που συμμετέχουν στο μεταβολισμό της αλκοόλης και βρήκαν ότι είναι διαφορε­τικές κατά 90% στις δύο προαναφερθείσες ομάδες ανθρώπων.

Οι σύγχρονες σχετικές έρευνες στη γενετική του αλκοολισμού δείχνουν γενικά ότι το γενετικό στοιχείο είναι πολυπαραγοντικό, ελέγχεται δηλαδή από πολλά γονίδια και επομένως επηρεάζεται σοβαρά από το περιβάλλον όπως συμβαίνει με τη νοημοσύνη μας, τη συναισθηματικότητα μας, την προσωπικότητα μας εν γένει. Γι’ αυτό τέτοιοι γενετικοί περιορισμοί, όπως είναι η κληρονομική προ­διάθεση στον αλκοολισμό, είναι θεωρητικά εύκολοι αντίπαλοι αρκεί να θέλουμε να τους αντιμε­τωπίσουμε με τον τρόπο ζωής μας, με το να προσέχουμε πόσο πίνουμε λ.χ.

 

Γενετικές προσεγγίσεις του αλκοολισμού

Με παλαιότερες, δημοσιευμένες στο περιοδικό Genetica, δικές μας έρευνες σχετικά με τις γενετι­κές επιπτώσεις της αλκοόλης στη φρουτόμυγα Δροσόφιλα, αξιοποιώντας τις βιοχημικές διαφορές των γονιδιακών παραλλαγών του ενζύμου της αλκοολικής αφυδρογονάσης, είχαμε δείξει ότι προ­καλούνται χρωμοσωματικά θραύσματα και γονιδιακοί ανασυνδυασμοί μετά την κατανάλωση αλ­κοόλης, αλλάζοντας τη γενετική του πειραματόζωου. Οι επιπτώσεις αυτές είναι πολύ σοβαρές και πιθανόν να συμβαίνουν και στον άνθρωπο, στον οποίο έχουν αποκαλυφθεί και επιγενετικές επιπτώ­σεις της αλκοόλης.

Επιγενετικές είναι οι χημικές αλλαγές που συμβαίνουν σε μια νουκλεοτιδική βάση χωρίς να αλλάζουν τη δομή της δεν είναι δηλαδή μεταλλάξεις, αλλά έχουν πολύ σοβαρότερες επιπτώσεις. Π.χ. η μεθυλίωση της βάσης κυτοσίνης σ’ ένα γονίδιο, το απενεργοποιεί. Γι’ αυτό έγκυες που πίνουν πάνω από δύο ποτήρια μπορεί να γεννήσουν πρόωρα ή παιδιά καθυστερημένα, πιθανόν λόγω κά­ποιων, άγνωστων ακόμα επιγενετικών τροποποιήσεων στο DNA του ωαρίου. Η υπερβολική χρή­ση αλκοόλ προκαλεί επίσης άσθμα όχι μόνο στα παιδιά τους αλλά και στα εγγόνια τους κατά­σταση που αποδίδεται σε επιγενετικές επιδράσεις του αλκοόλ, επιδράσεις που μεταβιβάζονται και μέσω του σπέρματος του άνδρα.

Πιο πρόσφατες έρευνες, δημοσιευμένες στο έγκριτο περιοδικό Nature Genetics συσχετίζουν τη συμπεριφορά για την κατανάλωση του αλκοόλ με έναν γενετικό τόπο, ο οποίος πρωτοανακαλύφθηκε πάλι στη φρουτόμυγα Δροσόφιλα το 1971 και ο οποίος ελέγχει τον κιρκάδιο ημερονύκτιο ρυθμό, το «ρολόι» των 24 ωρών. Το γονίδιο αυτό γνωστό ως per (από την ελληνική λέξη περίοδος) υπάρ­χει και στα θηλαστικά και φαίνεται να επηρεάζει μερικές εγκεφαλικές λειτουργίες. Μια μετάλλαξη – έλλειμμα π.χ. αυτού του γονιδίου στα ποντίκια, προκαλεί μιαν αλλαγή στην αντίστοιχη πρω­τεΐνη PER, με αποτέλεσμα να διαταράσσεται το γλουταμινεργικό νευροδιαβιβαστικό σύστημα και να αυξάνεται το γλουταμινικό οξύ στον εγκέφαλο? κατάσταση που αντανακλά τελικά την αυξημέ­νη ζήτηση πρόσληψης αλκοόλ.

Αλλά και στον άνθρωπο επηρεάζεται η ρύθμιση της κατανάλωσης του αλκοόλ σε άτομα που εί­ναι φορείς μεταλλαγμένων per γονιδίων μια κατάσταση που ενέχει παθολογικές προεκτάσεις και προσδιορίζει έναν πιθανό μηχανισμό που αιτιολογεί την εξάρτηση από το αλκοόλ με βάση τη δια­ταραχή του κιρκάδιου ρυθμού. Άλλες σχετικές μελέτες δείχνουν επίσης ότι μεταλλάξεις στο γονίδιο per της φρουτόμυγας και του ποντικιού αντανακλούν αλλαγές στην ευαισθησία και άλλων ναρ­κωτικών, όπως στην κοκαΐνη και τη μορφίνη.

Ο ημερονύκτιος ρυθμός κάθε ιστού των θηλαστικών ελέγχεται από το κύριο ρολόι που βρίσκε­ται στον υποθάλαμο και συγχρονίζει τις βιοχημικές και φυσιολογικές οδούς επιτρέποντας στον ορ­γανισμό να αντιλαμβάνεται τις σχετικές περιβαλλοντικές αλλαγές. Για όποιον θέλει να εμβαθύνει περισσότερο αναφέρουμε ότι στο σύστημα αυτό εμπλέκονται δύο μεταφραστικοί ενεργοποιητές που με τη δράση τους ενεργοποιούν πολλά γονίδια, όπως το γονίδιο per? τα πρωτεϊνικά προϊόντα όμως των ενεργοποιηθέντων γονιδίων εισέρχονται στον πυρήνα και αδρανοποιούν τους ιδίους τους ενεργοποιητές, τροποποιώντας τους ρυθμούς σύνθεσης των mRNAs και των πρωτεϊνών των δικών τους γονιδίων. Ο μοριακός αυτός μηχανισμός αλλάζει τη φάση του ρολογιού και συνακόλουθα τη συμπε­ριφορά μέσα από την τροποποίηση της συγκέντρωσης νευροδιαβιβαστών με συνέπεια την αλλαγή του σήματος για την πρόσληψη λ.χ. αλκοόλ.

Η αλλαγή της φάσης του ρυθμού είναι αποτέλεσμα όπως προαναφέραμε της υπερσυγκέντρωσης του γλουταμινικού οξέος στις περιοχές μεταξύ των συνάψεων των νευρώνων. Σε φυσιολογι­κές καταστάσεις η ουσία αυτή απομακρύνεται από ένα γλουταμινικό μεταφορέα που είναι προϊόν ενός άλλου γονιδίου. Η συσχέτιση, όμως, που βρέθηκε μεταξύ αλκοολικών και γενετικών παραλλα­γών του per γονιδίου υποδηλώνει την πιθανότητα γενετικής προδιάθεσης και συνακόλουθης εξάρ­τησης τέτοιων ατόμων – φορέων από το αλκοόλ. Η εθελούσια κατανάλωση αλκοόλ αυξάνεται και σε μεταλλαγμένα per ποντίκια. Τα ευρήματα αυτά έχουν αρχίσει να αξιοποιούνται και στο φαρ­μακολογικό επίπεδο όπου κάποια ουσία-φάρμακο προκαλεί ομαλοποίηση της συμπεριφοράς κα­τανάλωσης του αλκοόλ μέσα από ένα μηχανισμό που μειώνει την αύξηση των επιπέδων του γλου­ταμινικού οξέος στις συνάψεις των νευρώνων.

Νεότερες έρευνες, δημοσιευμένες στο Cell, στοιχειοθετούν την ύπαρξη ενός άλλου γονιδίου που επηρεάζει τη συμπεριφορά – κινητικότητα της φρουτόμυγας Δροσόφιλας μετά τη λήψη αλκοόλ με την ίδια παραλλαγή να προκαλεί ευαισθησία στην κοκαΐνη αλλά και τη νικοτίνη. Η εν λόγω RhoGAPI8B γονιδιακή παραλλαγή φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην αναδιοργάνωση του κε­ντρικού νευρικού συστήματος των ώριμων φρουτομυγών και μπορεί να αξιοποιηθεί ως μοντέλο για την περαιτέρω κατανόηση των εγγενών (γενετικών) διαφορών των ανθρώπων σχετικά με την ανο­χή του καθενός στην αλκοόλη.

 

Αλκοόλ και νικοτίνη, ένα εκρηκτικό εχθρικό μείγμα

Το αλκοόλ δεν είναι μόνο επικίνδυνο αυτό καθεαυτό, αλλά συμμαχεί και με τον καπνό, τη νικοτίνη ένα άλλο «θεμιτό» ναρκωτικό που όμως θεωρείται πιο επικίνδυνο και από την κάνναβη. Η συμ­μαχία αυτή που αποκαλύπτεται δημογραφικά, καθώς το 62% των ανδρών αλκοολικών είναι και βα­ρείς καπνιστές -το ποσοστό αυτό για τις γυναίκες είναι 46%- και δείχνει πως κάποια γονίδια προ­διαθέτουν το ίδιο άτομο προς το κάπνισμα και το ποτό μαζί! Πρόσφατη γενετική έρευνα αποκα­λύπτει επίσης κάποια συσχέτιση μεταξύ της χρήσης αλκοόλ και καπνού από τη μια μεριά και μιας παραλλαγής, την Val 158Met του γονιδίου της μεθυλοτρανσφεράσης της κατεχόλης – Ο (COMT) από την άλλη. Η συσχέτιση αυτή ισχύει μόνο για τους Αμερικοϊνδιάνους και όχι για τους Ευρωπαίους που διαβιούν σε διαφορετικά περιβάλλοντα άγχους και νευρωτισμού παρατήρηση που παραπέ­μπει στην εμπλοκή όχι μίας μόνο γονιδιακής παραλλαγής αλλά στην περίπλοκη σχέση γονιδίου -περιβάλλοντος για την εγκαθίδρυση του εθισμού, όπως προαναφερθήκαμε.

Η συνύπαρξη λοιπόν, σε μεγάλο βαθμό, της ευπάθειας στο αλκοόλ και στη νικοτίνη, που μπορεί να επηρεάζεται και από τον ίδιο γενετικό παράγοντα, έχει δειχθεί και σε άλλες μελέτες, όπως λ.χ. με τους αρουραίους. Σε μια σχετική έρευνα δημοσιευμένη στο Neurosciences, δύο απομονωθέντα στελέχη, το Ρ που ήθελε να πίνει αλκοόλ κα το ΝΡ που δεν ήθελε, εκπαιδεύτηκαν να παίρνουν από μόνα τους νικοτίνη πατώντας ένα μοχλό, και βρέθηκε ότι το Ρ έπαιρνε αυτοβούλως διπλάσια ποσό­τητα νικοτίνης. Στους ανθρώπους επίσης το κάπνισμα είναι τρεις φορές πιο κοινό στους αλκοολικούς με το συμπέρασμα που προκύπτει να ‘ναι ότι η χρήση αλκοόλ οδηγεί συχνά στο κάπνι­σμα και το αντίστροφο.

Επειδή η γενετική παίζει σημαντικό ρόλο τόσο στον εθισμό του αλκοόλ όσο και της νικοτίνης -σύμφωνα με πολλές μελέτες, μερικές από τις οποίες αναφέρθηκαν- οι ερευνητές υποθέτουν ότι το ίδιο γονίδιο ή γονίδια πιθανόν να επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη συνενοχή των εν λόγω ουσιών με τη διαλεύκανση του φαινομένου να προσφέρει σοβαρές πληροφορίες για τις αξίες μας και τις στάσεις μας. Η επίδραση της νικοτίνης στον εγκέφαλο βασίζεται στους νικοτινικούς υποδο­χείς της ακετυλοχολίνης, με το αλκοόλ να δρα πάνω στους ίδιους υποδοχείς και να απελευθερώ­νεται ντοπαμίνη, η ηδονική ορμόνη της ευχαρίστησης. Αν και το θέμα μας είναι η γενετική του αλ­κοολισμού, αξιοποιώντας την περιγραφείσα εθιστική συσχέτιση αλκοόλης – νικοτίνης, αξίζει να ση­μειωθεί και μια τελευταία έρευνα σύμφωνα με την οποία υποστηρίζεται ότι οι γονιδιακές παραλλα­γές που προδιαθέτουν στον εθισμό της νικοτίνης αυξάνουν και τον κίνδυνο εκδήλωσης του καρ­κίνου του πνεύμονος σε όσους καπνίζουν.

 

Επιλεγόμενα

Η ερευνητική ανασκαφή φέρνει στην επιφάνεια μια όψη της γενετικής φύσης του αλκοολισμού (όπως, βέβαια, και του καπνίσματος) και μαζί πολλές ελπίδες για την ήττα του. Μέχρι όμως την τελική του πτώση θα πρέπει να θυμόμαστε τη λαϊκή ρήση «κοντά στο νου και η γνώση». Δηλαδή η ερωτοτροπία με το αλκοόλ και ιδιαίτερα των νέων δεν είναι αθώα για κανέναν και ιδιαίτερα για πολλούς που κάποια γονίδια τους τους κάνουν πιο ευάλωτους και τους προδιαθέτουν προς την αργή και δύσκολα αντιληπτή αλλά και αποδεκτή εγκατάσταση του εθισμού. Γι’ αυτό η απάντηση στο πιο ύπου­λο ναρκωτικό, το αλκοόλ πρέπει να είναι: «Τώρα που κάπως σε γνωρίζω και έμαθα ήδη πόσο επικίν­δυνο είσαι, θα βρίσκομαι σε ασφαλή απόσταση από σένα» για να ‘μαι εγώ ο νικητής και όχι εσύ και οι κερδοσκόποι κηδεμόνες σου η ίδια απάντηση ταιριάζει βέβαια και στο άλλο ναρκωτικό, τη νικοτίνη, το ταίρι της αλκοόλης αλλά και σε κάθε εθιστική ουσία ή ακόμη και συμπεριφορά. Η λεβεντιά, λοιπόν, δεν ανήκει σ’ εκείνον που κάνει το παλικάρι πίνοντας και καπνίζοντας ανεξέλεγκτα, αλλά σε εκείνον που προβληματίζεται από την εφηβική κυρίως ηλικία, ως προς το αν εί­ναι γενετικά ευάλωτος και επειδή δεν μπορεί να το γνωρίζει επί του παρόντος, το μόνο όπλο που διαθέτει είναι η προσοχή και η εγκράτεια με την τελευταία λέξη κυρίως να μην υπάρχει πια στο λε­ξιλόγιο πολλών νέων, ευθύνη που δεν ανήκει βέβαια μόνο σ’ αυτούς αλλά κυρίως στους μέντο­ρες τους, γονείς, εκπαιδευτικούς, φίλους, που κι αυτοί έχουν ξεθωριάσει. Εδώ είναι, λοιπόν, κυρίως το πρόβλημα και λιγότερο στα γονίδια μας με τη λύση να είναι η γνώση και λεβεντιά η αυτοπρόληψη του αυτοδηλητηριασμού μας.

Σ. Ν. Αλαχιώτης

Καθ. Γενετικής Παν/μίου Πατρών

 

Copyright © 2008 για την ελληνική γλώσσα: «Εκδόσεις Ισόρροπον Α.Β.Ε»

 

 

ΔΗΛΩΣΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ASAM

(Αμερικανική Ιατρική Ένωση για τις Εξαρτήσεις)

Η Αμερικάνικη Ιατρική Ένωση για τις Εξαρτήσεις είναι μια επαγγελματική κοινότητα που εκπροσωπεί πάνω από 3000 γενικούς ιατρούς και συνεργαζόμενους επαγγελματίες και έχει ως σκοπό την αύξηση της προσβασιμότητας, την βελτίωση της ποιότητας της θεραπείας των εξαρτήσεων, την επιμόρφωση των γενικών ιατρών, άλλων επαγγελματιών του ιατρικού κλάδου και το ευρύ κοινό. Επίσης υποστηρίζει την έρευνα και την πρόληψη και προωθεί τον κατάλληλο ρόλο των γενικών ιατρών σχετικά με την φροντίδα των ασθενών με εξαρτήσεις. Γενικώς χαίρει μεγάλης εκτίμησης στις Η.Π.Α. και τα συμπεράσματά τους τα ακολουθούν πολλοί γιατροί, ψυχίατροι, ψυχολόγοι και κοινωνικοί λειτουργοί ως διαγνωστικά τεστ για τον αλκοολισμό.

 

Copyright: American Society of Addiction Medicine, Chevy Chase,Maryland

Εγκεκριμένο από NCADD και ASAM 9/76

Αναθεωρημένη 2/90

 

Αλκοολικό Στερητικό Σύνδρομο

Ένας ασθενής ο οποίος έπινε πολύ και για μεγάλο χρονικό διάστημα και ξαφνικά σταματά να πίνει ή ελαττώνει την πρόσληψη αλκοόλ.

Μέσα σε λίγες ώρες, μέχρι και ημέρες, από τη στιγμή μου μειώνει την πρόσληψη αλκοόλ, εμφανίζει 2 ή και περισσότερα από τα κάτωθι συμπτώματα:

· Υπερδραστηριότητα του αυτόνομου νευρικού συστήματος (εφίδρωση ή ταχυκαρδία)

· αδρό τρόμο των χεριών

· αϋπνία

· ναυτία ή έμετο

· παραισθήσεις ή ψευδαισθήσεις μικρής διάρκειας (οπτικές, απτικές ή ακουστικές)

· ψυχοκινητικό εκνευρισμό

· άγχος

· μείζονες επιληπτικές κρίσεις

§ · Τα συμπτώματα αυτά προκαλούν κλινικά σημαντική δυσθυμία ή δυσλειτουργία σε εργασιακό, κοινωνικό ή προσωπικό επίπεδο.

§ · Τα συμπτώματα αυτά δεν οφείλονται σε μια γενική κλινική κατάσταση, ούτε μπορούν να εξηγηθούν πιο αποτελεσματικά από κάποια άλλη ψυχική διαταραχή.

Προσδιορίστε εάν, όσον αφορά στις Αντιληπτικές Διαταραχές, ο ασθενής έχει τροποποιημένες αισθητηριακές αντιλήψεις: ακουστικές, οπτικές, απτικές ή οπτικές παραισθήσεις ή ψευδαισθήσεις με ακέραια εναισθησία.

 

Αλκοολική Τοξίκωση

Ο ασθενής έχει πιεί πρόσφατα αλκοόλ.

Κατά τη διάρκεια λήψης της ουσίας ή λίγο μετά τη λήψη της, ο ασθενής εμφανίζει σημαντικές συμπεριφορικές και ψυχολογικές αλλαγές που είναι δυσπροσαρμοστικές. Χαρακτηριστικά, μπορεί να παρατηρηθεί άρση της αναστολής των σεξουαλικών και επιθετικών ενορμήσεων, ευμεταβλητότητα στη διάθεση, διαταραχή της κρίσης και δυσλειτουργία σε εργασιακό και κοινωνικό επίπεδο.

Λίγο μετά την κατανάλωση αλκοόλ:

· δυσαρθρική ομιλία

· κινητική αταξία

· έλλειψη σωματικής συνέργειας

· ασταθές βάδισμα

· νυσταγμός

· διαταραχή της προσοχής ή της μνήμης

· λήθαργος ή κώμα

Tα συμπτώματα αυτά δεν οφείλονται σε μια γενική κλινική κατάσταση, ούτε μπορούν να εξηγηθούν πιο αποτελεσματικά από κάποια άλλη ψυχική διαταραχή.

 

Η ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ ΩΣ ΝΟΣΟΣ

Ι.Α. Μουζάς

Αν. Καθηγητής Ιατρικής Σχολής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Διευθυντής Αλκοολογικού Ιατρείου, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ηρακλείου

Η εξάρτηση από το αλκοόλ (αλκοολισμός), με βάση την επιστημονική-ιατρική βιβλιογραφία, θεωρείται και αντιμετωπίζεται ως ετερογενής ως προς την αιτιολογία εγκεφαλική νόσος με σημαντικές ιατρικές και κοινωνικές συνέπειες. Από την πλευρά της Κλασσικής Ιατρικής θεωρείται μια χρόνια νόσος με περιόδους έξαρσης (υποτροπή) και ύφεσης (αποχή, νηφαλιότητα). Από την πλευρά της Δημόσιας Υγείας η εξάρτηση από το αλκοόλ αποτελεί μια από τις μείζονες αιτίες θανάτων που μπορούν να προληφθούν και επομένως είναι ένας σημαντικός παράγων κινδύνου για τον οποίο μπορούν να ληφθούν αποτελεσματικά μέτρα.

Για την διάγνωση της εξάρτησης από το αλκοόλ χρησιμοποιούνται τα κοινώς αποδεκτά από την ιατρική κοινότητα διαγνωστικά κριτήρια, όπως αυτά διατυπώνονται στο DSM-IV και το ICD-10. Πρόκειται για τις ταξινομήσεις νόσων της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (Diagnostic and Statistic Manual, έκδοση 4) και της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems, 10η αναθεώρηση), αντίστοιχα.

Σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης η θεραπεία της εξάρτησης από το αλκοόλ συνήθως ξεκινά στο Νοσοκομείο με την αρχική αποτοξίνωση (detox) δηλαδή την αντιμετώπιση του συνδρόμου στερήσεως και των τυχόν οργανικών προβλημάτων που συνυπάρχουν. Η μακροχρόνια παρακολούθηση επιτυγχάνεται στα Αλκοολογικά Ιατρεία ή με την μεσολάβηση προγραμμάτων αλληλοβοήθειας που συνήθως συνεργάζονται με τις υπηρεσίες υγείας. Τα θεραπευτικά μέσα που χρησιμοποιούνται περιλαμβάνουν ψυχοθεραπεία, ατομική και ομαδική, φαρμακοθεραπεία και, βέβαια, κοινωνική υποστήριξη. Ο στόχος της θεραπείας είναι η αύξησης της διάρκειας αποχής από το αλκοόλ και η πρόληψη των υποτροπών, κυρίως μέσω της αυξημένης κινητοποποίησης (motivation). Ιδιαίτερα για την αντιμετώπιση του craving (της έντονη επιθυμία για λήψη αλκοόλ), που σχετίζεται άμεσα με την εμφάνιση υποτροπών, έχουν εισαχθεί ή βρίσκονται στο στάδιο της μελέτης αρκετά φάρμακα που βασίζονται στην παρέμβαση στις νευροδιαβιβαστικές ουσίες του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην Αλκοολογία στοχεύουν αφ ενός μεν στην πρόληψη του συνδρόμου στερήσεως και αφ ετέρου στην πρόληψη των υποτροπών. Ενδεικτικά, οι βενζοδιαζεπίνες (διαζεπάμη, οξαζεπάμη, χλωροδιαζεποξίδη), τιαπρίδη, τραζοδόνη, καρβαμαζεπίνη, ολανζαπίνη χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση του συνδρόμου στερήσεως. Για την πρόληψη υποτροπών και μείωση του craving χρησιμοποιοούνται τα φάρμακα: ναλτρεξόνη, δισουλφιράμη, γυδροξυβουτυρικό οξύ, ακαμπροσάτη. Η φαρμακοθεραπεία όμως δεν αποτελεί την μόνη αντιμετώπιση του αλκοολισμού. Είναι τμήμα μιας πολύπλευρης θεραπευτικής προσέγγισης η οποία περιλαμβάνει ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη του αλκοολικού και της οικογένειάς του.

Η πρόληψη της εξάρτησης από το αλκοόλ είναι ένας κεφαλαιώδης στόχος των παρεμβάσεων Δημόσιας Υγείας. Η Ελλάδα όπως και τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη, συμμετέχοντας σε πολλαπλές συναντήσεις της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας του Τμήματος Ευρώπης έχει δεσμευτεί επανειλημμένα υπογράφοντας συμβάσεις, πενταετή προγράμματα, καταστατικές αρχές κλπ για την λήψη μέτρων προς την κατεύθυνση της πρόληψης της εξάρτησης από το αλκοόλ.

Ο αλκοολισμός ως πρωτογενής νόσος

Γιώργος Παναγής

Πανεπιστήμιο Κρήτης

Τμήμα Ψυχολογίας

Ο αλκοολισμός έχει αναγνωριστεί εδώ και πολλά χρόνια από επιστημονικές ιατρικές εταιρείες και οργανισμούς ως μια πρωτογενής, χρόνια, υποτροπιάζουσα και συχνά θανατηφόρος ασθένεια. Σύγχρονα ερευνητικά ευρήματα υποδεικνύουν ότι ο αλκοολισμός σχετίζεται με δυσλειτουργία του εγκεφάλου.

Ο Αμερικανικός Ιατρικός Σύλλογος (American Medical Association) ήδη από το 1956 έχει υποστηρίξει ότι ο αλκοολισμός είναι ασθένεια (http://www.ama-assn.org/ama/pub/about-ama/our-history/timelines-ama-hist…). Το 1991 επιβεβαίωσε περαιτέρω αυτή τη θέση, κατηγοριοποιώντας τον ως ασθένεια τόσο στην κατηγορία των ψυχιατρικών ασθενειών, όσο και στις κατηγορίες των ιατρικών ασθενειών. Γι’ αυτό και υποστήριξε ότι θα πρέπει να δέχεται θεραπεία με βάση την αποδεκτή ιατρική πρακτική.

Σύμφωνα με το Εθνικό Συμβούλιο για τον Αλκοολισμό και την Εξάρτηση από Ουσίες των ΗΠΑ (National Council on Alcoholism and Drug Dependence) και τον Αμερικανικό Σύλλογο Ιατρικής του Εθισμού (American Society of Addiction Medicine) «ο αλκοολισμός είναι μια πρωτογενής χρόνια ασθένεια, της οποίας η ανάπτυξη και οι εκδηλώσεις επηρεάζονται από γενετικούς, ψυχολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η ασθένεια συχνά είναι προοδευτική και θανατηφόρος. Χαρακτηρίζεται από απώλεια ελέγχου στην κατανάλωση οινοπνεύματος, επίμονη ενασχόληση με το αλκοόλ και χρήση παρά τις αρνητικές συνέπειες και τις διαταραχές στη σκέψη, που εν πολλοίς αρνείται να παραδεχτεί ο αλκοολικός. Καθένα από αυτά τα συμπτώματα μπορεί να εμφανίζεται συνεχώς ή περιοδικά».

Το 2004 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δημοσίευσε μια αναλυτική αναφορά στην οποία συνοψίζονται οι βιολογικοί παράγοντες που σχετίζονται με την κατάχρηση και την εξάρτηση από ψυχοδραστικές ουσίες, συμπεριλαμβανομένου και του αλκοόλ (http://www.who.int/substance_abuse/publications/en/Neuroscience.pdf). Στην αναφορά επισημαίνεται ότι με την πρόσφατη πρόοδο στις νευροεπιστήμες καταδεικνύεται ότι η εξάρτηση από ουσίες είναι μια διαταραχή του εγκεφάλου, όπως ακριβώς και οποιαδήποτε άλλη νευρολογική η ψυχιατρική διαταραχή.

Ο Αμερικανικός Ψυχιατρικός Σύλλογος (American Psychiatric Association) αναγνωρίζει τον αλκοολισμό ως ισοδύναμο με την εξάρτηση από αλκοόλ.

Τέλος, το Εθνικό Ινστιτούτο για την Κατάχρηση Αλκοόλ και τον Αλκοολισμό των ΗΠΑ (National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism), που ασχολείται με την υποστήριξη και τη διεξαγωγή βιοιατρικών και συμπεριφορικών μελετών για τα αίτια, τις επιπτώσεις, τη θεραπεία και την πρόληψη του αλκοολισμού και διαταραχών σχετιζόμενων με την κατάχρηση αλκοόλ έχει αναγνωρίσει επίσημα τον αλκοολισμό ως ασθένεια (http://www.niaaa.nih.gov/FAQs/General-English/default.htm).

Ευελπιστώ ότι τα ανωτέρω θα συμβάλουν στο να διαμορφωθεί μια αντίστοιχη θέση και στο Ελληνικό Εθνικό Σύστημα Δημόσιας Υγείας, γεγονός που θα βοηθήσει στην απομάκρυνση του στίγματος για τον αλκοολικό και την ενδυνάμωση της πρόληψης και θεραπείας του αλκοολισμού στην κοινωνία.